Verdiyeva Elnurə Müqayis qız
Bakı Slavyan Universiteti
CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏNİN “ANAMIN KİTABI” ƏSƏRİNDƏ “ANA” KONSEPTİNİN ƏSASLARI
Açar sözlər: “ana” konsepti, ana dili, milli-mədəni dəyərlər
Key words: concept "mother", native language, national and cultural values
Ключевые слова: концепт «мать», родной язык, национально-культурные ценности
Cəlil Məmmədquluzadənin 1920-ci ildə yazdığı “Anamın kitabı” pyesini ədəbiyyat tədqiqatçılarının bir çoxu XX əsrin əvvəllərindəki Azərbaycanın güzgüsü hesab edirlər. Pyesin qəhrəmanları olan üç qardaş sanki o dövr Azərbaycan ziyalılarının ümumiləşdirilmiş xarakterləridir. Qardaşlardan böyüyü Rüstəm bəy Rusiyada, ortancılı Mirzə Məhəmmədəli İranda, kiçiyi Səməd Vahid isə Osmanlıda təhsil almış, bunun təsiri ilə öz danışıqlarını, davranışlarını dəyişmiş ziyalılardır. Bu mənzərənin ən gözəl təsvirini Mirzə Cəlil pyesin dördüncü səhnəsində, qardaşların onların kitabxanalarını təftiş etməyə, hökumət əleyhinə hər hansısa bir fəaliyyətlərinin olub-olmadığını yoxlamağa gələn senzor ilə söhbətinin lap başlanğıcında vermişdir. Senzor qardaşlardan özlərini təqdim etməyi istəyərkən onların cavabı belə olur:
Rüstəm bəy: Rüstəm bəy Əbdüləzimof.
Mirzə Məhəmmədəli: Mirzə Məhəmmədəli xələfi mərhum Ağa Əbdüləzim.
Səməd Vahid: Əbdüləzimzadeyi Səməd Vahid.
XX əsrin əvvəllərində Rusiya, İran və Osmanlı təhsilinin, mədəniyyətinin təsiri altında çox sayda belə ziyalımız yetişmişdi. Bu təsiri onların fəaliyyətində, yaradıcılığında, yazdığı şeirlərdə, hekayələrdə də görmək mümkündür. Tarixən Azərbaycanın qonşuluğundakı bu üç böyük imperiya ilə münasibətləri, bəzən onlardan birinin, bəzən digərinin ərazilərinə qatılması bizim ziyalıların şüurunda təsirsiz ötüşməyə bilməzdi. Əslində bu təsir özünü bu gün də göstərməkdədir. Fərq təkcə ziyalılarımızın bu ölkələrdə təhsil aldıqları darülfünun, mədrəsə və dərsxanələrin indi universitet adlandırılmasıdır. “Anamın kitabı” Azərbaycan ziyalısının bu vəziyyətini özündə əks etdirən şah əsərdir.