“Avesta”dan qaynaqlanan Azərbaycan xalq teatrı

“Avesta”nın “Yasna”, “Qat”, “Yəşt” bəhslərində tamaşa xarakterli səhnəciklər istənilən qədər mövcuddur. Bu səhnəciklər əsasən mərasim ayinləri keçirilərkən zərdüştlük ilahilərinin şərəfinə ifa edilən akapello-xorla təqdim olunan fikirlər vəziyyətlərə uyğun mifoloji süjetli səhnələrlə təqdim olunurdu. Bununla yanaşı kitabın qeyd olunan hissələrinin müəyyən ahəng, intonasya və avazla oxunduğu vəziyyətlərdə tamaşa ünsürlərinin olduğu nəzərə çarparaq dərəcədə özünü təsdiqləyir. Bu deyilənə ən bariz nümunə isə müqəddəs kitabın əsası sayılan “Qat”ların bir aktyorun teatrı formasında birinci şəxsin dilindən improvizə edilərək avazla təqdim olunmasını göstərmək olar.

“Qat”lar oxunarkən bu bədii materialdakı dialoq, xor, mahnı, rəqs, obraza daxil olmaq kimi ifa vasitələri birləşərək burada dramatik yaradıcılığın mövcudluğunu var edirdi. Əsasını dramatik yaradıcılıq təşkil edən teatr sənəti də rəssamlıq, musiqi, vokal, rəqqaslıq və bədii ədəbiyyatın bir-biri ilə qarşılıqlı sintezindən yarandığı bizə məlumdur.

Zərdüştlük dininə aid təşkil olunan mərasimlərdə ayinlərin icrası zamanı mim və rəqslərdən istifadə edilərək “Avesta”dan müqəddəs mahnılar oxunur və maqlar bədii ifadə vasitələri ilə yaratdıqları mifolojı qəhrəman obrazlarını böyük ifaçılıq məharəti ilə təqdim edirdlər. İfaçı maqlar (kahinlər) nəinki mətni, mahnını, vokalı və xoreqrafiyanı yaxşı bilməli, həm də parçanın ideyasını açaraq sənətkarlıqla tamaşaçılara çatdırmağı bacarmalıdır. Bu bacarıqlarsa teatr səhnədə aktyordan tələb olunanlarla eyniyyət təşkil edir.

Açar sözlər: Azərbaycan, xalq teatrı, Avesta, zərdüşt, xalq oyunları, teatr tamaşa

Tofig Seyidov

Nakhchivan State University

tofiqseydov1959@gmail.com

https://orcid.org/0009-0009-4513-5922

Elsa Farzaliyeva

Nakhchivan State University

elizamammadova70@gmail.com

https://orcid.org/0009-0006-5853-6061

Azerbaijani Folk Theater Originating From “Avesta”

Abstract

In "Yasna," "Gat," and "Yasht" stories of "Avesta," there are any number of theatrical scenes. These scenes were mainly presented with a cappella chorus performed in honor of Zoroastrian hymns during ceremonial rites and presented with scenes with mythological subjects appropriate to the situation. At the same time, in situations where the mentioned parts of the book are read with certain harmony, intonation, and tone, it is evident that there are elements of a performance. The most obvious example of this is the presentation of the "Qats," which are considered the basis of the holy book, in the form of an actor's theater, improvising from the language of the first person. When "Gats" were read, the means of performance, such as dialogue, choir, song, and dance, entering into the image of this artistic material, were combined and created the existence of dramatic creativity here. It is known to us that theater art, which is based on dramatic creativity, is created by mutual synthesis of painting, music, singing, dancing, and fiction. In the ceremonies organized for the Zoroastrian religion, sacred songs from the Avesta were sung using mimes and dances during the rites, and the Magians presented the mythological hero images they created with great artistic skill. Performer mags (priests) should not only know the text, song, wakal, and choreography well, but also should be able to reveal the idea of the piece and convey it to the audience with skill. These skills are the same as those required of an actor on the theater stage.

Keywords: Azerbaijan, folk theater, Avesta, Zarathustra, folk games, theatrical performance

MƏQALƏNİ YÜKLƏ

Onlayn bax

Baxış: 55