https://doi.org/10.36719/2789-6919/37/15-19
İradə Kərimova
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
irade.kerimova.81@mail.ru
https://orcid.org/0000-0002-8057-8333
“Qara” arxaik komponentli toponimlər leksik-semantik müstəvidə
Xülasə
Məqalədə Azərbaycan toponimiyasında “qara” arxaik apelyativli Qarayazı, Qarabağlar, Qarabağlı və Qarabağlılar toponimlərinin leksik-semantik, etimoloji təhlilindən bəhs olunur.
Azərbaycan ərazisində Qarabağ, Qarabağlar və Qarabağlılar toponimlərinin paralelləri geniş arealda yayılmışdır. Qarayazı Göyçay, Qazax və Ağstafa rayonları ərazisində qeydə alınmış toponimlərdən biridir.
Ümumiyyətlə, “qara” arxaik apelyativi əsasında yaranmış toponimlərin I komponenti qara sözünün mənası haqda Azərbaycan dilçiliyində müxtəlif mülahizələr mövcuddur. Qara sözü qədim türk dillərində “rəng”, “sadə”, “ibtidai”, “sıravi”, “zülmət”, “tutqun”, “torpaq”, “təpəlik”, “dağlıq”, “yer”, “kütlə”, “camaat”, “mal-qara”, “pis ruh”, “sıx, keçilməz”, “qatı”, “bədbəxt”, “böyük, iri, nəhəng, əzəmətli”, “qüvvətli, igid, cəsur” və s. mənalarında işlənmişdir.
Tərkibində “yazı” komponenti olan həm makro, həm də mikrotoponimlər Azərbaycan ərazisində geniş yayılmışdır. Qarayazı toponiminin də II komponenti yazı sözü qədim türk dillərində “çöl, geniş düzən yer” mənalarınada işlənmişdir. “Çöl, düzən yer” anlamında işlənən yazı sözü Müasir Azərbaycan ədəbi dilində düz termini ilə əvəz olunaraq, ərazinin relyef formasını bildirməkdədir.
Açar sözlər: toponim, etnotoponim, oykonim, oronim, arxaik, apelyativ
Irada Karimova
Azerbaijan State Pedagogical University
Ph.D. in Philology
irade.kerimova.81@mail.ru
https://orcid.org/0000-0002-8057-8333
Toponyms with "kara" archaic component on the lexical-semantic level
Abstract
The article deals with the lexical-semantic and etymological analysis of the toponyms of the archaic appellative "kara" in Azerbaijani toponymy, Karayazi, Karabaglar, Karabagli and Karabagli.
Parallels of the toponyms Karabakh, Karabakhlar and Karabakhlilar are spread over a wide area in the territory of Azerbaijan. Garayazı is one of the toponyms registered in Goychay, Gazakh and Aghstafa regions.
In general, there are various opinions in Azerbaijani linguistics about the meaning of the word kara, the I component of the toponyms formed on the basis of the archaic appellative "kara". The word black in ancient Turkic languages means "color", "simple", "primitive", "ordinary", "darkness", "gloomy", "soil", "hilly", "mountainous", "earth", "mass", "crowd", "cattle", "evil spirit", "dense, impenetrable", "hard", "unfortunate", "big, huge, majestic", "strong, brave" etc. developed in its meanings.
Both macro and microtoponyms containing the "writing" component are widespread in the territory of Azerbaijan. The II component of the toponym Karayazı also has the meaning of "desert, wide flat land" in ancient Turkic languages. The written word used in the meaning of "desert, flat
land" has been replaced by the term flat in the modern Azerbaijani literary language, indicating the relief form of the area.
Keywords: toponym, ethnotoponym, oikonym, oronym, archaic, appellative