QƏDİM TÜRK SÖZLƏRİNİN DİALEKT FONETİKASINDA SƏSARTIMI HADİSƏSİNİN TARİXİ-LİNQVİSTİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Tarixən və çağdaş dövrdə müəyyən sözlərin müxtəlif sözlərinə səsartımı hadisəsinin təzahürü canlı danışıq dili üçün təbii hal olmuşdur. Qədim türk sözlərinin fonetik tərkibini tədqiq edərkən burada müasir ədəbi dillə müqayisədə qapalı samitlə başlanan bəzi sözlərə “y” samitinin artımı müşahidə olunur. XI-XII əsrlərdə Azərbaycan dilində dialekt fərqləri mövcud olmuş və bu fərqlər xalqın etnik tərkibində iştirak etmiş tayfaların dil xüsusiyyətləri əsasında baş vermişdir ki, məqalədə bu məsələlərə diqqət yetirilir. Qədim türk sözlərinə “y” samitinin artımını və onların çağdaş şivələrdəki paralellərinə həm klassik ədəbiyyatın (“Kitabi-Dədə Qorqud”, Mahmud Kaşğari “Divanı”) dilində, həm də dialektal areallarında görmək olar. Qədim fonetik hadisələr (rotatizm və lamdaizm) Azərbaycan dilinin yazılı abidələrində, eləcə də Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrində öz izini qoruyub saxlamışdır. Bu baxımdan qədim fonetik hadisə və qanunların dialekt və şivələrdə təzahür formaları ilə rastlaşmaq olur.

Dialekt leksikasının mühüm bir hissəsini təşkil edən arxaik sözlərdə səsartımı və səsdüşümü hadisələri mütəmadi olaraq özünü göstərməkdədir. Qədim türk leksik qatında həm ilkin mənasını və fonetik tərkibini, həm də fonetik dəyişikliyə məruz qalan sözlər, həmçinin də ilkin mənasına yaxın olan leksik vahidlər mövcuddur.

Açar sözlər: səsartımı, qədim türk sözləri, dialektlər, şivələr, tarixi-müqayisəli təhlil

Roya Kahramanova

Azerbaijan State Pedagogical University

omerqehreman@mail.ru

Historical-linguistic features of the phenomenon of sound change in the dialect phonetics of ancient Turkic words

Abstract

Historically and in modern times, the manifestation of the phenomenon of sounding certain words into different words has been a natural phenomenon for living spoken language. When studying the phonetic composition of ancient Turkish words, an increase in the consonant "y" is observed in some words that begin with a closed consonant compared to the modern literary language. In the XI-XII centuries, there were dialectal differences in the Azerbaijani language, and these differences were based on the language characteristics of the tribes that participated in the ethnic composition of the people, and the article focuses on these issues. The growth of the consonant "y" in ancient Turkish words and their parallels in modern dialects can be seen both in the language of classical literature ("Kitabi-Dade Gorgud", Mahmud Kashgari "Divani") and in dialectal areas. Ancient phonetic phenomena (rotatism and lamdaism) have preserved their traces in the written monuments of the Azerbaijani language, as well as in the dialects and dialects of the Azerbaijani language. From this point of view, the manifestations of ancient phonetic phenomena and laws can be found in dialects.

In archaic words, which form an important part of the dialect lexicon, the phenomena of voice increase and decrease are regularly manifested. In the ancient Turkish lexical layer, there are words that have both their original meaning and phonetic composition, as well as phonetic changes, as well as lexical units that are close to their original meaning.

Keywords: pronunciation, ancient Turkish words, dialects, dialects, historical-comparative analysis

MƏQALƏNİ YÜKLƏ

Onlayn bax

Baxış: 187