AZƏRBAYCAN, TÜRK VƏ UKRAYNA ATALAR SÖZLƏRİNİN “DİLDÖNMƏZ” DAVRANIŞ MODELLƏRİ

Bu araşdırmada indiyədək heç bir akademik mənbədə rast gəlinməyən Azərbaycan, türk və ukrayna atalar sözlərinin “dildönməz” davranış modelləri tədqiq edilir. “Dildönməz” “l” və “r” samitləri işlənməyən sözlərdən düzələn əsərlərə verilən ümumi addır. Mətndə hər hansı bir hərfdən və ya bir neçə hərfdən istifadənin imtina edilməsi hadisəsinə hələ antik dövr mənbələrində rast gəlinir. Buna ingilis dilində “lipogram”, almanca “leipogramm”, fransızca “lipogramme”, ispan və portuqal dillərində “lipograma”, rus dilində “липограмма” deyilir. “Cənnət də bu dünyadı, cəhənnəm də” (Azərbaycan), “Ecel geldi cihana, baş ağrısı bahane” (Türkiyə) və “Сам живи й іншим не заважай” [Bear and forbear] (Ukrayna) atalar sözlərinin heç birində “l” və “r” samitləri işlənməmişdir. Bir çox müəlliflər yazır ki, Azərbaycan aşıq poeziyasında yalnız Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında tək bircə “dildönməz” nümunə var. Əslində bu, dildönməz yox, dildönəndir. Hesab edirik ki, onların tədqiqi həm dilimizin gözəlliyini, həm də zaman-zaman dilimizdə yaradılmış mənəvi sərvətləri qoruyub saxlamaq, eləcə də folklor tarixinin ümumi mənzərəsini aydın təsəvvür etmək baxımından maraqlı və zəruridir. Bu isə problemin aktuallığına dəlalət edir.

Açar sözlər: folklor, Azərbaycan atalar sözləri, türk atalar sözləri, Ukrayna atalar sözləri, Aşıq Ələsgər, “dildönməz”

Khankishi Mammadov

Azerbaijan State Pedagogical University

Ph.D. in technology

kankishimamedov_53@mail.ru

Orcid: 0009-0006-6978-3084

Models of behavior “dildönmez” in Azerbaijani, Turkish and

Ukrainian proverbs

Abstract

The paper examines the behavior patterns of Azerbaijani, Turkish and Ukrainian proverbs and sayings in the form of "dildonmez", which have not been found in any source so far. “Dildonmez” is the name given to poems composed of words in which the consonants “l” and “r” are not used. The case of rejecting the use of any letter or several letters in the text is still found in ancient sources. It is called "lipogram" in English, "leipogramm" in German, "lipogramme" in French, "lipograma" in Spanish and Portuguese, and "lipoqramma" in Russian. "Cənnət də bu dünyadı, cəhənnəm də" [Heaven is this world, hell is also] (Azerbaijani), "Ecel geldi cihana, baş ağrısı bahane" [Death has come to the world, our head is a pretext] (Turkish) və "Сам живи й іншим не заважай" [Bear and forbear] (Ukrainian) the consonants "l" and "r" are not used in any proverbs. Many authors write that there is only one example of dildonmez in Azerbaijani ashug poetry in the works of Ashug Alesker. In fact, this dildonmez is invalid. We believe that their study is both interesting and necessary for the study of folklore history, both from the point of view of preserving the beauty of our language and the spiritual treasures created in our language, and for a clear picture of the general picture of the areal system of proverbs and sayings. And this testifies to the relevance of the problem.

Keywords: Folklore, Azerbaijani proverbs, Turkish proverbs, Ukrainian proverbs, Ashug Alasgar, “dildonmez”

MƏQALƏNİ YÜKLƏ

Onlayn bax

Baxış: 175