DOI: https://www.doi.org/10.36719/2663-4619/75/21-32

Kocaeli Universiteti

fəlsəfə elmləri doktoru, professor

Osmanlı cəmiyyətində üç əsas komandaya uyğun gələn üç fərqli ziyalı qrupunu söz açmaq olar. Bunlardan birincisi hakim (egəmən) blokun ziyalılarıdır. Bu ziyalılar tarixi dəyişikliklərdən və inkişafdan keçərək üləma kimi davam edirlər. Onlar ilk gündən şeyx olaraq sünni İslam ideologiyasının əsas daşıyıcılarıdır. İkinci ziyalı qrupu olaraq şəhərin sənətkarlarını və bu sənət sahələrində çalışanları təmsil edən əxiləri[2] görmək mümkündür. Onlar təkcə İslam ya da konkret olaraq sünni İslamla izah etmək mümkün olmayan bir ideologiyaya sahibdirlər. Üçüncü ziyalı qrupu isə cəmiyyətin əsl məzlum (əzilən) təbəqəsi olan türkmən-yörüklərin ziyalıları olan abdallardır. Bu üç əsas qrupun üç fərqli ziyalısını “orqanik aydın” və ya “əsl ziyalı” anlayışı ilə izah etmək olar. Türkmən-yörüklərin[3] əsl ziyalısının ən gözəl nümunəsi Otman Atadır. Təəssüf ki, onların yerinə Şeyx Bədrəddini qoyulmuşdur. Daha bir ciddi fakt odur ki, Osmanlı hakim blokunun ziyalıları cümhuriyyət dövründə də varlığını davam etdirirdi. Mən bu ziyalıları çöküntü (qalıq) ziyalı [4] anlayışı ilə müəyyən edirəm.

When the Ottoman society is examined, it can be mentioned that three different intellectual groups are representing three different layers. The first of these are the intellectuals of the ruling bloc. These intellectuals go through historical transformations and continue as ulema (theologians). These intellectuals, the sheikhs, are the bearers of the Sunni Islamic ideology. The second type of intellectuals consists largely of the apostles (Ahis) that represent the craftsmen in the cities and the workers in these branches of crafts. The Ahis have an ideology that cannot be explained, with Islam only and Sunni Islam in particular. The third type of intellectuals is the abdals that are the intellectuals of the Turkmen-Yörük, who are the main oppressed class of the society. These three types of intellectuals can be explained with the concept of organic intellectuals. Otman Baba is the best example to describe the organic intellectual of Turkmen-Yoruks. Sheikh Bedreddin was unfortunately attributed to his place. Another phenomenon is the continued existence of the Ottoman sovereign to continue to block the period of the Republic of Turkey intellectuals. I define these intellectuals with the concept of “sedimentary intellectuals”.