DOI: https://doi.org/10.36719/2707-1146/28/55-60
Şəmil Mahmud oğlu Mahmudov
Naxçıvan Dövlət Universiteti
kimya üzrə fəlsəfə doktoru
MANQAN (RENIUM) KARBONİL TÖRƏMƏLƏRİNİN LANTAN
METALI İLƏ REAKSİYASININ TƏDQİQİ
Xülasə
Nadir torpaq elementlərin üzvi liqandlarla – əvəzlənmiş və əvəzlənməmiş tsiklopentadienil kompleksləri (RmC5)3Ln koordinasion birləşmələrin ən çox öyrənilmiş sahələrindəndir. Bu metalların metalkarbonil törəmələr kimyası [L(OC)mM]3Ln, yeni inkişaf etməyə başlamışdır. Metalkarbonil törəmələri həm nəzəri, həm də praktik cəhətdən xüsusi maraq doğurur. Belə ki, bəzi quruluş xüsusiyyətləri, uyğun olaraq d-elementləri törəmələrinə xas olmayan xüsusiyyətlər müəyyən olmuşdur, lantanid-metal rabitəsi ilə karbonil qruplarından birinin molekul daxili çox asan miqrasiya etməsi, karbon 2-oksidinin lantanid atomu ilə molekul daxili və arası kordinasiyası öyrənilmişdir.
Aydın olmuşdur ki, lantanid atomunun təbiətindən asılı olaraq bütün hallarda əvvəlcə lantanid atomu ilə koordinasiya olunmuş tetrahidrofuran uzaqlaşdırılır. Belə uzaqlaşma metalkarbonil fraqmentinin mürəkkəb qruplaşması ilə və kompleksin növbəti parçalanması ilə müşayiət olunur. Bu parçalanma inert qaz şəraitində polyar həlledicilərin iştirakı ilə aparılır, uyğun olaraq intermetallik birləşmələr alınır. Əgər parçalanma oksigen və nəm hava iştirakı ilə aparılsa, onda uyğun olaraq d- və f-elementlərinin oksidləri alınır.
Müəyyən olmuşdur ki, lantanidtərkibli manqan(renium) metalkarbonil kompleksləri, [(OC)5M]3Ln·(THF)n polyar həlledicilərdə (toluolda) yavaş, amma THF-toluol qarışığında, qaynatmaqla metalkarbonil fraqmenti tez qruplaşmağa qabildir və uyğun olaraq bu lantanidlərin manqan(renium) karbonilat komplekslərini [(OC)4MCO]3Ln·(THF)n əmələ gətirir. Tetrahidrofuran kompleksdə tamamilə karbonilsizləşir.
Açar sözlər: nadir-torpaq elementləri, keçid metalları, lantanidlər, tetrahidrofuran, amalqama, metalkarbonil kompleksləri, klaster birləşmələr
Shamil Mahmud Mahmudov
Nakhchivan State University
Ph.D in chemistry
Manganese (rhenium) carbonyl derivatives with lanthanum metal
study of the reaction
Abstract
The substituted and unsubstituted cyclopentadienyl complexes of rare earth elements with organic ligands (RmC5)3Ln are among the most studied areas of coordination compounds. The chemistry of the metalcarbonyl derivatives of these metals, [L(OC)mM]3Ln, has just begun to develop. Metalcarbonyl derivatives are of particular interest both theoretically and practically. Thus, some structural features, which are not specific to d-element derivatives, have been determined, the easy intramolecular migration of one of the carbonyl groups with the lanthanide-metal bond, the intramolecular and intermolecular coordination of carbon 2-oxide with the lanthanide atom have been studied.
It is clear that, depending on the nature of the lanthanide atom, tetrahydrofuran coordinated to the lanthanide atom is first removed in all cases. Such removal is accompanied by complex grouping of the metalcarbonyl fragment and further cleavage of the complex. This decomposition is carried out under inert gas conditions in the presence of polar solvents, corresponding intermetallic compounds are obtained. If the decomposition is carried out in the presence of oxygen and moist air, then oxides of d- and f-elements are obtained, respectively.
It was found that lanthanide-containing manganese (rhenium) metalcarbonyl complexes, [(OC)5M]3Ln·(THF)n, are slow in polar solvents (toluene), but in the THF-toluene mixture, the metalcarbonyl fragment can be grouped quickly by boiling, and accordingly, these lanthanides manganese ( rhenium) forms carbonyl complexes [(OC)4MCO]3Ln·(THF)n. Tetrahydrofuran is completely decarbonylated in the complex.
Keywords: rare-earth elements, transition metals, lanthanides, tetrahydrofuran, amalgam, metalcarbonyl complexes, cluster compounds