EVFEMİZM VƏ DİSFEMİZMLƏRİN KOQNİTİV – DİSKURSİV XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Evfemizm və disfemizm istənilən diskurs növündə işlədilə bilən linqivistik paradiqma təşkil edir. Ənənəvi olaraq onlara konkret məfhumları və konseptləri bildirən söz və ifadələri digər sinonim leksemlər vasitəsilə əvəz edə bilən kateqoriyalar kimi yanaşılır.

Koqnitiv prospektdən evfemizm və disfemizmlərin müxtəlif diskurs növlərində (siyasi, iqtisadi, tibbi, dini, mədəni, məişət və s. kimi kommunikativ diskurslar) işlədilməsi qeyri-ixtiyari olmayıb koqnitiv kateqoriyalarla şərtlənmişdir. İlkin olaraq evfemizmlər tabuları, kobud anlayışları və həsas mövzuları adlandırmağa xidmət edərək çox zaman obrazlı sinonimlik yaradır. Buna zidd olaraq isə disfemizm neytral sözləri və konseptləri mühün ritorik təsirə malik olan daha kobud və incidici ifadələrlə əvəz edir.

Qədim zamanlardan indiyədək, demək olar ki, bütün cəmiyyətlərdə bir çox həssas mövzular adı çəkilməsi yasaq mövzular təşkil etmişdir. Bu mövzulara münasibətdə diqqətlə davranılmış, kobud və ya həsas, siyasi cəhətdən düzgün olmayan konseptləri adlandırmaq üçün, bəzən isə sadəcə nəzakət prinsipinə əməl etmək niyyətilə müxtəlif söz və ifadələr yaradılmışdır. “İntim” bədən üzvləri, cinsi əlaqə, bədənin funksiyaları, şəhvət, sosial status məfhumu, nifrət, vicdanlızlıq, dəlilik, əqli xəstəliklər, fiziki qüsurlar, təhlükəli heyvanlar, Allah və şeytanla bağlı konseptləri bildirən mövzular əksərən tabu təşkil edir və evfemistik ifadələrlə əvəz oluna bilər. Adətən konkret konseptləri adlandırmaq üçün məqsədyönlü linqivistik manipuluyasiyalar həyata keçirilir. Bu tədqiqatın əsas hədəfi evfemizm və disfemizmlərin koqnitiv-diskursiv işlənmə prinsiplərini müəyyən etməkdən ibarətdir.

Açar sözlər: evfemizm, disfemizm, diskurs, koqnitivizm, konseptləşmə, kateqorizasiya

Nargiz Salimova

Azerbaijan University of Languages

PhD student

salimovanargiz.adu@gmail.com

Cognitive – discoursive aspects of euphemisms and dysphemisms

Abstract

Euphemism and dysphemism form common linguistic paradigms that can used in any discourse type. Traditionally, they are approached as categories that can replace words or phrases indicating concrete notions and concepts with other synonymic lexemes.

From a cognitive perspective, euphemisms and dysphemisms in various discourse types (political discourse, economic discourse, medical discourse, religious discourse, cultural discourse, everyday discourse, etc., communicative discourse) are not arbitrary but conditioned by cognitive categories. Euphemisms primarily serve to name or replace taboo, rude notions, and sensitive topics, often creating expressive synonymy. In contrast, dysphemisms replace neutral words and concepts with more rude and hurtful ones with a substantial rhetorical effect.

From ancient times until nowadays, many sensitive themes have been unmentionable in almost all societies. These themes were treated carefully, and various new words and expressions were coined to name the concepts that might be considered rude, sensitive, politically incorrect, or sometimes just for the intention of following the principle of politeness. Such themes as “private parts,” sex, bodily functions, lust, the notion of social status, hate, dishonesty, madness, mental disease, physical disabilities, dangerous animals, fear, God and Devil, etc., concepts mainly indicate taboos and can be replaced by euphemistic expressions. Usually, purposeful linguistic manipulations are used to name concrete concepts. This research aims to discover specific principles of cognitive-discoursive usage of euphemisms and dysphemisms.

Keywords: euphemism, dysphemism, discourse, cognitivism, conceptualization, categorization

MƏQALƏNİ YÜKLƏ [711,15 Kb] (yüklənib: 25)

Onlayn bax

Baxış: 118

Redaktə et