Bakı Slavyan Universiteti

Azərbaycan xalqının zəngin ədəbi əlaqələr tarixi vardır. Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin yaranmasında, inkişafında bədii tərcümə ən önəmli vasitədir, məhz bədii tərcümə ədəbi əlaqələrin yaranmasına zəmin yaratmışdır. Dünya klassiklərinin Azərbaycan ədəbiyyatından, onun görkəmli nümayəndələrinin yara­dı­cılığından təsirlənmələri, bəhrələnmələri haqda kifayət qədər faktlar mövcuddur. Eyni zamanda, Azərbaycan ədəbiyyatı da ənənələrə başlanğıc vermiş klassiklər və ədəbi hadisələrə laqeyd qalmamışdır. Bu mənada, XIX əsr ədəbiyyatının qabaqcıl təcrübəsi Azərbaycan yazıçıları tərəfindən yüksək dəyərləndirilmiş və on­lardan dünyaya yayılan ənənələr bizim ədəbiyyatımızda da müsbət qarşılanmışdır. XIX əsr rus ədəbiyyatının klassiklərindən biri olan A.P.Çexov dünya ədəbiyyatında özünəməxsus yer qazanmış sənətkarlardandır. Bu barədə H.Babayev yazır: “O, rus mədəniyyətinin tənqidi realizminin Qafqazda inkişafında, kiçik adam və ar­tıq adam tipajlarının formalaşmasında, hekayə modelinin müəyyənləşməsində əhəmiyyətli rol oynamışdır. Azərbaycan yazıçıları bu ədəbi təcrübəyə yaradıcı yanaşmış və onun klassik ənənələrimizə, milli zəminə uyğunlaşdıraraq inkişaf etdirmişlər” (2, 93). İstər yazıçılarımız, istərsədə ədəbiyyatşünas alimlərimiz Çexo­vun yaradıcılığını yüksək dəyərləndirmiş və onun dünya ədəbiyyatında yayılan ənənələri sferasında Azər­baycan ədəbiyyatına da təsirindən bəhs etmişlər. S.Qasımova yazır: “Çexovun yaşadığı dövrdə onun ədəbiy­yatdakı mövqeyi sözünün qüdrəti ilə müəyyən olunur”(4,19). Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan müstəqil olmadığı dövrdə rus ədəbiyyatının ədəbi təsir istiqamətdə dəyərləndirilməsi bir o qədər də obyektiv səciyyə daşımamışdır; burada klassiklərimizin “kiçildilməsi” halları ilə rastlaşırıq. Ədəbi təsirin ədəbi əlaqələr mexa­nizminin təbii tərkibi kimi əvəz olunması əvəzinə, Azərbaycan klassiklərinə məlum modellərinin təkrar­layıcısı kimi baxılmasına üstünlük verilmişdir. Bu prosesin gedişinin müstəqillik dövründə yenidən dəyər­ləndirilməsinə elmi tələbat vardır. XX əsrdə Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin parlaq dönəmi başla­mışdır. Belə ki, iki xalqın ədəbiyyatı arasında qarşılıqlı təsir dahada möhkəmlənmiş və bu əlaqələr bir – birindən bəhrələnərək, zənginləşmişdir. Görkəmli rus yazıçısı Anton Pavloviç Çexovun çoxşaxəli yara­dı­cılığının Azər­baycan ədəbiyyatına təsiri ədəbi əlaqələr yönümündən elmi tədqiqat üçün geniş imkanlar ve­rir. Bu barədə H.Babayev yazırdı: “Rus mədəniyyətinin Qafqaz və Azərbaycan yazıçılarına təsirində XX əsrdə Çexovun yaradıcılığının bu istiqamətdə daha önəmli rolu var” (2, 93).