DOI: https://doi.org/10.36719/2663-4619/121/9-16
Aytən Əliyeva
AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxana
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
https://orcid.org/0009-0005-0028-6082
dissertant1@gmail.com
Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığında milli-mənəvi oyanışın təzahürləri
Xülasə
Tənqidi-realistik satirik ədəbiyyatın yaradıcısı, böyük yazıçı, dramaturq, jurnalist və ictimai xadim Cəlil Məmmədquluzadə zəngin yaradıcılığı ilə həyatın və cəmiyyətin dərin qatlarını realist boyalarla açıb göstərmişdir. Ədibin yaratdığı Molla Nəsrəddin məcmuəsi, 1905-ci il inqilabından sonra Azərbaycanda xalq azadlıq hərəkatının məna və ruhunu doğru ifadə edən ən nüfuzlu mətbuat orqanı kimi tanınmışdır. Yazıçının Ölülər komediyasında milli-mənəvi oyanışa və ictimai-mədəni tərəqqiyə üstünlük verilirdi. Azərbaycançılıq ideyasını özündə ehtiva edən Anamın kitabı adlı möhtəşəm əsərində isə xalqı milli birliyə, soykökə və zəngin dilimizi qorumağa səsləyən qiymətli bir xəzinə kimi, qaranlıq dünya üzərindəki mənəvi qalibiyyətləri ilə dövrün tələb etdiyi mütərəqqi ictimai fikir uğrunda apardığı mübarizə ilə təsvir olunmuşdur.
“Qurbanəli bəy” hekayəsində isə Qurbanəli bəy Qapazlı kəndinin mülkədarı və ağası olaraq haqsızlığın tərənnümçüsüdür. “Xanın təsbehi” hekayəsində isə İslam aləmində müqəddəs əşya sayılan təsbeh vasitəsilə, yəni din adı altında edilən bir çox özbaşınalıqlar təsvir olunmuşdur. “Dəllək” hekayəsində savadsızlığın hansı bəlalara səbəb ola biləcəyi açıq şəkildə göstərilmiş, “Taxıl həkimi” hekayəsində isə ziyalının ziyalı adına xələl gətirən hərəkəti tənqid olunmuşdur. “Saqqallı uşaq” hekayəsində sərlövhə, cəmiyyətin mənən şikəst etdiyi, avam və savadsız hala saldığı yaşlı kişi – Kəblə Əzim, saqqallı uşaq simvolik adı ilə ifadə olunmuşdur. Bundan əlavə, Mirzə Cəlilin Molla Nəsrəddin, “Hop-hop”, “Lağlağı”, “Dəli”, “Cızvızçı”, “Hərdəmxəyal”, “Yuxusuz Molla əmi” imzaları ilə qələmini sınadığı haqqında da məlumat verilmişdir.
Açar sözlər: rənqidi-realizm, Molla Nəsrəddin, Ölülər, Anamın kitabı, Dəli yığıncağı, hekayələr