Fərman Əmirov
Qərbi Kaspi Universiteti
dissertant
https://orcid.org/0000‐0001‐5470‐5995
farmanamirov@gmail.com
Fərat və Dəclə çayı Hövzəsində Türkiyə Respublikasının Su ehtiyatlarının vəziyyəti
Xülasə
Təqdim olunan məqalə, Türkiyənin Fərat və Dəclə çaylarının hövzələrindəki ümumi su resurslarının vəziyyətini təhlil etməyə çalışır. Problemin öyrənilməsi zamanı aşağıdakı nəticələrə gəlinmişdir. Birincisi, Fərat və Dəclə çaylarının illik orta axınının əhəmiyyətli bir hissəsi Türkiyə ərazisində formalaşır ki, bu da Ankaraya transsərhəd su münasibətlərində güclü faktiki təsir vasitələri verir. Eyni zamanda, Türkiyənin Dəclə çayının ümumi axınına verdiyi töhfə Fərat çayına nisbətən daha azdır, çünki Dəclə çayının İraq və İran ərazisində formalaşan mühüm qolları mövcuddur. İkincisi, Türkiyədə su istehlakının təxminən 70-75%-i kənd təsərrüfatına aiddir; Fərat və Dəclə çayları hövzəsində böyük miqyaslı GAP layihələri yüz minlərlə hektar torpağı sulamaq məqsədi güdür. Üçüncüsü, hövzənin çöküntü bazası son dərəcə qeyri-homogendir: yuxarı axınlar cənub düzənliklərindən yüzlərlə millimetr daha çox su alır; hövzə üzrə orta qiymətləndirmələr metoddan asılı olaraq dəyişir. Dördüncüsü, son iki onillikdə, qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə əlaqədar olaraq, iqlim və ekoloji risklərdə davamlı bir artım müşahidə olunmaqdadır: temperaturun artması, quraqlıqların daha çox olması, buxarlanmanın artması və illik mövcud axının azalması, torpaqların deqradasiyası və suyun keyfiyyətinin pisləşməsi. Ümumilikdə, ekoloji faktorlar, Türkiyə hökumətinin həyata keçirdiyi suvarma və enerji layihələri ilə birlikdə, qonşu ölkələr — Suriya və İraqın su təminatına mənfi təsir göstərir ki, bu da bu sahədəki yığılan problemlərin əlaqəli və uzunmüddətli həllinin tapılmasına mane olur.
Açar sözlər: Türkiyə, su resursları, hidrologiya hövzələri, Fərat və Dəclə çaylarının hövzələri, su təminatı, iqlim dəyişikliyi