DOI: https://doi.org/10.36719/2706-6185/46/179-189
Əsma Yahi
Universitet Mərkəzi – AbdelhafidBoussouf – Mila. Əlcəzair
https://orcid.org/0009-0001-0886-4861
a.yahi@centre-univ-mila.dz
Hans Robert Jaussun tezisləri vasitəsilə oxucu ilə mətn arasında dialoqun
məhsulu kimi ədəbi məna
Xülasə
Oxuma və qəbuletmə nəzəriyyələri tezisləri Qərb təfəkkürünün hərəkatını aktivləşdirməyə, bununla da oxucu praktikasını postmodernizmin tənqidi perspektivində aktivləşdirməyə töhfə vermiş və mənanın müxtəlif aspektləri ilə bağlı ziddiyyətli fikir və araşdırmalara görə, ona sahib olmaq və istehsal etməkdə legitimliyi olan həm İzer, həm də Yauss mətnin tənqidi dialoq, tənqidi dialoq əsasında qurulmasına çalışmışlar. Bir mənanın varlığını ya aydın, gizlətmə cəhdlərinə məruz qalmayan mətn — sanki heç bir səyə ehtiyac duymadan içindəkini üzə çıxaran şəffaf şüşə qabdır — ya da ört-basdır cəhdlərinə məruz qalmış məna kimi qəbul edən formalizm və ya modernizm araşdırmaları; oxucunun vəzifəsi sadəcə “pərdələri” çıxarmaq və gizlədilənləri üzə çıxarmaqdır. Bu iki baxış vasitəsilə mətn məna daşıyan varlığa/səlahiyyətə malikdir və oxucu yalnız mətnin şəffaflığı işığında mənasını ötürən passiv bir vasitə və ya həmin “pərdələri” götürən müsbət bir vasitədir; hər iki halda o, oxumaq/öyrənmək məqsədi ilə mətnin səlahiyyətinə tabedir. Deməli, ədəbi məna hələ də niyyətlər/səlahiyyətlər — müəllifin niyyəti, mətnin niyyəti və oxucu niyyəti — arasında hərəkət edir; onlardan heç biri onu tuta bilmir və ya öz səlahiyyətinə salır.
Açar sözlər: oxu, dialoq, Jauss, mətn, gözləmə üfüqləri