https://doi.org/10.36719/2663-4619/112/146-153
Sevil Haqverdiyeva
Gəncə, Azərbaycan
https://orcid.org/0009-0000-1238-8338
sevil.haqverdiyeva@gmail.com
Ceyhun Həsənov
Bakı, Azərbaycan
https://orcid.org/0009-0007-4269-7327
chasanoff@gmail.com
Elnarə Kazımova
Gəncə, Azərbaycan
https://orcid.org/0009-0006-8994-5351
kazimovaelnara617@gmail.com
Nailə Həsənova
Gəncə, Azərbaycan
https://orcid.org/0009-0003-1549-1690
nailahesenova1974@gmail.com
Anar Quliyev
Gəncə, Azərbaycan
https://orcid.org/0009-0002-5549-4063
anar_quliyev74@mail.ru
Kibertəhlükəsizlikdə süni intellekt və maşın öyrənməsi
Xülasə
Süni intellekt (Sİ) və onun alt sahəsi olan maşın öyrənməsi (MÖ), kompüterlərin insan kimi düşünmə, öyrənmə və qərar qəbul etmə bacarığını təmin edən texnologiyalardır. MÖ-nün əsas alqoritmləri nəzarətli öyrənmə, nəzarətsiz öyrənmə və dərin öyrənmədir. Nəzarətli öyrənmə, etiketlənmiş verilənlər üzərində işləyərək modellərin təlimini təmin edir. Nəzarətsiz öyrənmə isə etiketlənməmiş verilənlərdə gizli strukturları aşkarlayır. Dərin öyrənmə isə insan beynini təqlid edən çoxqatlı sinir şəbəkələrinə əsaslanır və böyük verilənlərlə işləyərək mürəkkəb problemləri həll edir.
Kibertəhlükəsizlik sahəsində Sİ və MÖ alqoritmləri təhlükələrin aşkarlanması, anomal nümunələrin müəyyən edilməsi və avtomatlaşdırılmış cavab sistemləri kimi mühüm funksiyaları yerinə yetirir. Məsələn, dərin öyrənmə alqoritmləri şəbəkə trafikində anomaliyaları aşkar edərək DDoS hücumlarının qarşısını ala bilir. Bununla yanaşı, Sİ sistemləri yalançı pozitivləri azaltmaq, təhlükələri proqnozlaşdırmaq və təhlükəsizlik tədbirlərini avtomatlaşdırmaq imkanı yaradır.
Lakin, Sİ-nin kibertəhlükəsizlikdə tətbiqi zamanı insan amili hələ də əvəzolunmazdır. Strateji düşüncə, etik qərarlar və yaradıcı problem həlli kimi sahələrdə insan mütəxəssislərin rolu böyükdür. Gələcəkdə kibertəhlükəsizlik sahəsində insan və Sİ arasında əməkdaşlıq daha da artacaq, lakin məlumat keyfiyyəti, bacarıq boşluğu və etik məsələlər kimi çətinliklər də qarşıya çıxacaq. Beləliklə, kibertəhlükəsizliyin gələcəyi insan və Sİ-nin sinerjisindən asılı olacaq.
Bu məqalədə Sİ və MÖ-nün kibertəhlükəsizliyin müxtəlif sahələrində tətbiqi, üstünlükləri və çətinlikləri araşdırılacaq.
Açar sözlər: informasiya təhlükəsizliyi, kibertəhlükəsizlik, kiberhücumlar, süni intellekt, maşın öyrənməsi