https://doi.org/10.36719/2706-6185/45/7-11
Xanım Sultanova
Bakı Slavyan Universiteti
filologiya elmləri doktoru
https://orcid.org/0000-0003-0779-9540
sultanovaxanim@gmail.com
Əfzələddin Xəqani yaradıcılığında Günəş, Üfüq simvolizmi
Xülasə
Məqalədə Şərq aləminin böyük şairi mütəfəkkiri Əfzələddin Xəqaninin yaradıcılığında təbiət təsvirləri müxtəlif kontekstlərdə tədqiqata cəlb olunur. Şərq ədəbiyyatında gözəl mənzərə ustası, “sübh şairi” kimi tanınan Əfzələddin Xəqaninin poetik təsvirlərində “sübhün”, “üfüqün”, “günəşin doğması”nın təsviri və tərənnümünün insanın mənəvi-psixoloji aləmi ilə bağlılığı, əhvali-ruhiyyənin təbiətlə qarşılıqlı münasibəti bədii-fəlsəfi müstəvidə araşdırılır. “Dan yeri”, “sübh”, “göyün qırmızı rəngi” və s. ənənəvi simvolların Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında yeri və rolu müəyyənləşdirilir, qlobal bədii aspektdə onların analoji və fərqli xüsusiyyətləri təhlil edilir. Əfzələddin Xəqaninin əsərlərində simvolların dəqiq məzmununu və konkret mətn daxilindəki funksiyasını oxucuya çatdırmaq üçün müəllif tez-tez şeirlərin orijinalına müraciət edir, tərcümədəki “itkilər” üzərində dayanır. Sənətkarın bir çox şeirlərinin kosmoloji-mifoloji layı ətraflı şəkildə tədqiqata cəlb olunmuş, xüsusilə, “Günəşə xitab” əsərinin mifopoetik ənənə bağlarının birbaşa şüuraltı düşüncənin arxaik elementləri ilə əlaqəsi müəyyənləşdirilmişdir. Dahi şairin tədqiqat mövzusuna aid olan əsərlərində etnokosmik substratların varislik istiqamətində mövcudluğu müəyyən olunur. Məqalədə, qeyd olunduğu kimi, sənətkar təbiəti bütün canlılığı ilə duymaqla bərabər, ondakı hər bir təbdülatı fəlsəfi baxımdan mənalandıra bilmiş və onun hər bir halını oxucuya iki müstəvidə-zahiri və ezoterik planda çatdırmışdır. Məqalə müəllifi XII əsrdə yaşamış Aərbaycan şairinin əsərlərinin həm də bədii-estetik xüsusiyyətləri ilə onların humanist- bəşəri dəyərləri arasındakı üzvi əlaqəni aşkarlamağa çalışır.
Açar sözlər: Sübh şairi, qəsidə ustadı, işıq-nur mifologemi, etnokosmik substrat, peyzaj